Panorama Grudziądza znana jest przede wszystkim z rozciągającego się wzdłuż Wisły średniowiecznego zespołu spichlerzy.
Dwadzieścia sześć przylegających do siebie obiektów tworzy, ustanowiony przez Prezydenta RP w 2017 roku, Pomnik Historii. Charakterystyczne ceglane elewacje z widocznymi przyporami ustawiono na skarpie okalającej rzekę, przez co wydają się jeszcze wyższe i bardziej majestatyczne. Ich historia sięga początku XIV wieku, gdy stanowiły część systemu obronnego miasta, współtworząc mury obronne Grudziądza.
Ze względu na klasę zabytku, takie obiekty rzadko przystosowywane są do całkowicie nowoczesnych funkcji, a wszelkie ingerencje architektoniczne są zwykle minimalizowane. Jednakże Urząd Miejski w Grudziądzu, szukając miejsca dla swoich działań wspierających lokalnych przedsiębiorców i społeczników, postanowił wykorzystać do tego celu właśnie jeden z tych obiektów. Najmłodszy ze Spichlerzy – ponieważ w dużej mierze przebudowany na początku XIX wieku, trafił do projektantów firmy DEMIURG Project S.A. z Poznania.
Budynek można podziwiać od strony punktu widokowego, który znajduje się po drugiej stronie Wisły. Wyróżnia się otynkowaną elewacją oraz dużym tarasem wychodzącym na rzekę. Prace architektów poprzedziły kompleksowe badania konserwatorskie dr Anny Zaręby, potwierdzające, iż najniższa kondygnacja budynku jest częścią pierwotnej XIV-wiecznej zabudowy. Na starych pocztówkach i rycinach widoczne były także tarasowe zejścia i zabudowania prowadzące od budynku do samego brzegu rzeki. Niegdyś port rzeczny tętnił życiem, a spichlerze stanowiły bramę dla wielu towarów trafiających do miasta. Rewaloryzacja obiektu miała przywrócić ten zapomniany szlak komunikacyjny.
Największym wyzwaniem w prowadzeniu projektu przebudowy zabytkowych obiektów jest konieczność dostosowania go do aktualnych przepisów oraz pogodzenie potrzeb trzech stron – inwestora, konserwatora i projektanta. Rola konserwatora jest niezwykle ważna – nie pozwala on na dewastację zabytków i projektowanie na skróty. Jednocześnie inwestorowi i projektantowi zależy na optymalnym wykorzystaniu przestrzeni i wygodzie użytkowania obiektu. Komunikacja i wzajemne zrozumienie są w tym procesie kluczowe. Ostatecznie cel jest wspólny – utrzymać zabytkowe obiekty w dobrym stanie technicznym i jak najdłużej cieszyć się ich pięknem – Paulina Figura, Kierownik projektu
Centrum Aktywności Społecznej w zabytkowym spichlerzu
W zrewitalizowanym obiekcie powstanie Centrum Aktywności Społecznej (CAS), umożliwiające podniesienie aktywności społecznej mieszkańców, integrację różnych środowisk społecznych oraz bezpośrednie włączenie mieszkańców w proces zmian społecznych. W ramach działalności CAS prowadzona będzie kawiarenka obywatelska, która będzie prowadziła m.in. działania z zakresu animacji społecznej, wspierania lokalnych liderów i organizacji społecznych, a także organizowała spotkania, pogadanki i wykłady z zakresu partycypacji społecznej i bezpieczeństwa publicznego. Ponadto w ramach CAS prowadzone będą szkolenia, warsztaty i doradztwo dla lokalnych organizacji pozarządowych i mieszkańców zamierzających utworzyć podmioty społeczne. W Centrum Aktywności Społecznej powstanie również Punkt Informacji Gospodarczej, obsługiwany przez Gospodarza Starówki, który będzie dysponował bazą lokali komunalnych przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej oraz informował o instrumentach pobudzających aktywność gospodarczą. Ponadto w zabytkowym spichlerzu funkcjonować będzie kawiarenka gastronomiczna prowadzona przez podmiot ekonomii społecznej. Do obsługi kawiarenki zaangażowane zostaną osoby wykluczone z rynku pracy z powodu niepełnosprawności. Kawiarenka, oprócz pysznej kawy i ciast oferowanych mieszkańcom i turystom, będzie prowadziła dla lokalnej społeczności warsztaty i spotkania integracyjne oraz wystawy prac artystycznych osób niepełnosprawnych.
Nowoczesne elementy w kontraście z zabytkową tkanką
Od strony Wisły zaprojektowano dwupoziomowy taras połączony z nadwiślańskimi błoniami, dzięki wijących się po skarpie schodom. Będzie on wykorzystywany przez kawiarnię mieszczącą się w zabytkowym przyziemiu, gdzie ceglane ściany i kolebkowe sklepienia zostaną odkryte i pokazane gościom. Ze względu na to, że obiekt wymaga znacznych wzmocnień konstrukcyjnych, wszystkie nowe elementy wykonano w postaci wewnętrznych stalowych ram i słupów, widocznie kontrastujących z zabytkową tkanką. Trzymano się zasady, by pierwotne elementy obiektu maksymalnie wykorzystać i pokazać, ale odróżnić je od współczesnych ingerencji. Powyżej kawiarni, we wnętrzu zaplanowane zostały sale konferencyjne i szkoleniowe, w których będą mogły być także prezentowane prace lokalnych amatorów i artystów. Pomieszczenia biurowe będą udostępniane organizacjom współpracującym z miastem, a także zostaną wykorzystane do prowadzenia inicjatyw zrzeszających lokalnych przedsiębiorców. Parter, który stanowi bezpośrednie połączenie budynku ze Starówką oraz Rynkiem Głównym wykorzystano, tworząc Punkt Informacji Gospodarczej. Wszystkie opisane funkcje nie mogłyby efektywnie działać w poprzednim układzie – wąskich mieszkalnych pomieszczeń. Założono więc likwidację wszystkich wewnętrznych podziałów powyżej przyziemia i stworzenie nowego układu konstrukcyjnego, maksymalnie odciążającego zabytkowe sklepienia, a jednocześnie umożliwiającego bardziej elastyczną aranżację pomieszczeń. Ślad po poprzednim układzie ścian zostanie jednak odzwierciedlony za pomocą metalowych linii prowadzonych w drewnianej posadzce. Część najwyższej kondygnacji podniesiono także o wysokość nieużytkowego poddasza, tworząc wysoką i doświetloną salę konferencyjną. Na jej suficie widoczna jest nowa drewniana więźba dachowa, gdyż pierwotna była w bardzo złym stanie i nie nadawała się do dalszego użytkowania.
Największe zmiany czekają jednak zewnątrz budynku. Elewacja od strony ul. Spichrzowej zostanie kompletnie odtworzona na podstawie badań konserwatorskich oraz architektonicznych. Na ścianach przywrócone zostaną oryginalne sztukaterie i boniowania. Wszystkie drewniane okna będą wykonane na wzór jedynego pierwotnego elementu stolarki, który pozostał. Nadany zostanie im także oryginalny kolor butelkowej zieleni, która widocznie wybije się na tle jasnych tynków.
Obiekt dostępny dla wszystkich – bez wyjątku
Na tylnej elewacji, widocznej od strony Wisły ingerencja architektów DEMIURG Project S.A. będzie najbardziej widoczna. Zachowanie pełnej dostępności dla osób w różnym wieku i o różnym stopniu sprawności, było dla Inwestora priorytetem. Cała funkcja obiektu ma sprzyjać integracji mieszkańców. Nie można zatem było sobie pozwolić na wykluczenie jakiejkolwiek grupy – w miejscu obecnego wystającego aneksu, powstanie przeszklona panoramiczna winda. Ze względu na niewielką powierzchnię obiektu postanowiono wystawić ją na zewnątrz, a przy okazji wykorzystać potencjał miejsca. Nowoczesna stalowa konstrukcja obudowana zostanie szkłem, a na nim umieszczony będzie perspektywiczny rysunek poprzedniego fragmentu zabudowy. W ten sposób z jednego, oznaczonego miejsca na tarasie, będzie można zobaczyć pierwotne proporcje obiektu, a ślad historii zostanie utrwalony na współczesnej architekturze. Pozostała część elewacji zostanie przywrócona na podstawie badań konserwatorskich, wzmacniając kontrast materiałów.
Tak ambitny projekt nie powstałby bez ścisłej współpracy z Biurem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Inwestorem – Urzędem Miejskim w Grudziądzu. Dzięki mobilizacji projektantów oraz konserwatorów udało się zaplanować rewaloryzację obiektu, umiejętnie łącząc elementy poddane renowacji, odtworzone na podstawie badań oraz nowoczesne nadające nową funkcjonalność i dostosowujące do współczesnych wymagań – Inga Rolek, Architektka
Metryka projektu
Zespół projektowy DEMIURG
Kierownik projektu: Paulina Figura
Architektura: Krzysztof Nikisch, Inga Rolek, Dominika Szymanowska, Wiktor Smogór
Konstrukcja: Hubert Maciejewski, Marta Jaracz-Plucińska, Monika Kamińska, Rafał Sól
Inwestor: Urząd Miejski w Grudziądzu
Lokalizacja: Grudziądz
Funkcja: użyteczności publicznej
Powierzchnia: 6040 m2
